Trải qua hàng nghìn năm, nhân loại đã kiến tạo nên vô vàn công trình, di tích quý giá chính là di sản văn hóa vật thể, kho tàng hữu hình phản ánh trí tuệ, nghệ thuật và tâm hồn của bao thế hệ. Ở Việt Nam, từ thành quách cổ, đền chùa uy nghi đến bảo vật bảo tàng, tất cả cùng kể lại trang sử hào hùng. Nhận thức giá trị, gìn giữ di sản không chỉ bảo vệ bản sắc dân tộc mà còn vun đắp nền tảng cho tương lai. Hãy cùng Tway Air khám phá ngay.

Di sản văn hóa vật thể là gì?

Di sản văn hóa vật thể là khái niệm chỉ những giá trị vật chất được con người sáng tạo ra qua nhiều thời kỳ lịch sử, có ý nghĩa to lớn về mặt lịch sử, nghệ thuật, khoa học và văn hóa. Đây có thể là các công trình kiến trúc, di tích khảo cổ, hiện vật bảo tàng, công cụ lao động, tác phẩm điêu khắc, hội họa hay thậm chí là các thành phố cổ còn tồn tại.

Khác với di sản văn hóa phi vật thể (như lễ hội, phong tục, nghệ thuật trình diễn, tri thức dân gian), di sản văn hóa hữu hình hiện hữu dưới dạng cụ thể, có thể nhìn ngắm, chạm tay vào. Chúng là minh chứng sống động về quá khứ, giúp hậu thế hiểu rõ hơn tiến trình phát triển của các nền văn minh, văn hóa qua từng thời đại.

Phân loại di sản văn hóa vật thể

Trên thế giới cũng như tại Việt Nam, di sản văn hóa vật thể thường được phân loại dựa trên tính chất, quy mô và phạm vi ảnh hưởng. Cụ thể gồm:

Di tích lịch sử, kiến trúc

Đây là những công trình, quần thể kiến trúc mang giá trị lịch sử, nghệ thuật hoặc khoa học. Ví dụ như Đại Nội Huế, Tháp Rùa Hồ Gươm, Kinh thành Thăng Long hay Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc. Mỗi di tích không chỉ là biểu tượng của một giai đoạn lịch sử mà còn chứa đựng tinh hoa nghệ thuật, kỹ thuật xây dựng của thời đại.

Di chỉ khảo cổ

Là những địa điểm còn lưu giữ dấu tích của cộng đồng người xưa, như khu di chỉ Óc Eo ở An Giang, di chỉ Đồng Đậu ở Vĩnh Phúc. Từ những hiện vật, di chỉ này, các nhà khoa học khai quật, nghiên cứu để tái hiện đời sống, sinh hoạt, văn hóa của cộng đồng cổ.

>>> Xem thêm: Khám phá sơ đồ Cố Đô Huế và những nét đẹp kiến trúc cổ kính nơi đây

Hiện vật, bảo vật quốc gia

Bao gồm các đồ gốm, đồ đồng, đồ đá, tranh cổ, thư tịch, bia đá hay các bảo vật được lưu giữ trong bảo tàng. Những báu vật này thường có giá trị thẩm mỹ, lịch sử, phản ánh kỹ nghệ tinh xảo và tư duy nghệ thuật của cha ông.

Đô thị cổ, làng cổ

Như phố cổ Hội An, làng cổ Đường Lâm hay thành phố Venice của Ý. Đây là những quần thể kiến trúc cư trú được hình thành và tồn tại qua nhiều thế kỷ, vẫn còn giữ nguyên nét đặc trưng văn hóa và kiến trúc truyền thống.

Vai trò của di sản văn hóa vật thể đối với cộng đồng

Lưu giữ ký ức và bản sắc dân tộc

Di sản văn hóa vật thể giống như bộ nhớ tập thể của mỗi dân tộc. Chúng lưu giữ ký ức, câu chuyện, truyền thống, giúp thế hệ hôm nay và mai sau nhận thức rõ hơn nguồn cội, phát huy niềm tự hào dân tộc.

Đóng góp phát triển du lịch

Hàng loạt địa điểm di sản đã và đang trở thành điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, đóng vai trò quan trọng trong phát triển du lịch văn hóa. Phố cổ Hội An, Quần thể Tràng An, Vịnh Hạ Long… mỗi năm thu hút hàng triệu lượt khách, tạo nguồn thu lớn cho địa phương.

Góp phần giáo dục thế hệ trẻ

Việc tham quan, tìm hiểu các di sản văn hóa vật thể giúp học sinh, sinh viên hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa. Qua đó hun đúc tình yêu quê hương đất nước, ý thức bảo tồn, phát huy các giá trị quý giá mà cha ông đã để lại.

Thúc đẩy giao lưu quốc tế

Các di sản được UNESCO công nhận thường trở thành cầu nối giao lưu văn hóa giữa các quốc gia. Nhờ đó, bạn bè quốc tế có cơ hội hiểu hơn về truyền thống, lịch sử của dân tộc Việt Nam nói riêng và các quốc gia khác nói chung.

Thực trạng bảo tồn di sản văn hóa vật thể ở Việt Nam

Việt Nam hiện có hơn 40.000 di tích, trong đó khoảng 3.500 di tích cấp quốc gia, hơn 100 di tích được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt và 8 di sản thế giới được UNESCO vinh danh (tính đến 2025). Tuy nhiên, công tác bảo tồn vẫn còn gặp nhiều thách thức:

• Nhiều di tích xuống cấp do tác động của thiên nhiên (mưa bão, ngập lụt, xói mòn) và con người (xây dựng lấn chiếm, khai thác du lịch quá mức).
• Thiếu nguồn kinh phí cho tu bổ, tôn tạo. Một số di tích tu bổ không đúng quy chuẩn, làm mất giá trị gốc.
• Ý thức của người dân, du khách trong việc gìn giữ di sản chưa cao. Tình trạng vẽ bậy, xả rác, lấy cắp hiện vật vẫn xảy ra ở nhiều nơi.

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể

Để di sản văn hóa vật thể được gìn giữ lâu dài và tiếp tục tỏa sáng giá trị, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

• Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục: Giúp người dân, đặc biệt thế hệ trẻ nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của di sản, từ đó hình thành ý thức tự nguyện gìn giữ.
• Đầu tư ngân sách, huy động xã hội hóa: Đảm bảo nguồn lực tu bổ, tôn tạo di tích theo đúng quy chuẩn bảo tồn, tránh làm mới, bê tông hóa làm mất đi yếu tố nguyên gốc.
• Quản lý quy hoạch chặt chẽ: Không xây dựng công trình hiện đại làm phá vỡ cảnh quan, không gian văn hóa xung quanh di tích.
• Ứng dụng khoa học công nghệ: Số hóa, tạo mô hình 3D, xây dựng bảo tàng ảo để lưu giữ thông tin, quảng bá di sản ra thế giới.
• Phát triển du lịch bền vững: Khai thác hợp lý, tránh tình trạng thương mại hóa quá mức gây hư hại di sản.

Kết luận

Mỗi di sản văn hóa vật thể là một trang sử sống động, một minh chứng vô giá cho quá trình hình thành và phát triển của dân tộc cũng như nhân loại. Việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý, của chính quyền mà còn là nghĩa vụ của mỗi công dân. Chúng ta những người đang sống ở hiện tại có trách nhiệm truyền lại nguyên vẹn những giá trị ấy cho thế hệ tương lai. Để rồi mai sau, con cháu chúng ta vẫn có thể tự hào khi đứng trước những công trình cổ kính, ngắm nhìn từng viên gạch, từng hoa văn chạm khắc và cảm nhận được hơi thở của cha ông.